نوار مغز(EEG) چیست؟
نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرام یکی از آزمایش های مورد استفاده جهت بررسی فعالیت الکتریکی مغز است. با استفاده از این آزمایش به خوبی می توان فعالیت سلول های عصبی مغز را تحت نظر گرفت. سلول های مغزی به کمک تکانه های عصبی می توانند با هم ارتباط داشته باشند. با نوار مغزی می توان به خوبی هر نوع مشکلی در رابطه با این ارتباط و فعالیت را تشخیص داد. به نوعی امکان ثبت و پیگیری الگوهای امواج مغز به واسطه نوار مغز وجود خواهد داشت.نوار مغز روشی برای بررسی فعالیت سلول های مغز است. در این آزمایش الکترودها که صفحات فلزی کوچکی هستند با سیم هایی به پوست سر اتصال داده می شوند. این الکترودها اقدام به ارزیابی تکانه های الکتریکی مغز نموده و اطلاعات را به مانیتور ثبت نتایج می فرستند.
در نتیجه آزمایش، تکانه های الکتریکی به شکل خطوطی موج مانند در خواهند آمد. با بررسی این خطوط می توان پی برد که الگوها روندی طبیعی دارند یا خیر. وجود موارد غیرطبیعی در این آزمایش نشان دهنده تشنج یا اختلالات مغزی دیگر باشد.
نوار مغز برای تشخیص تمامی مشکلات موجود در فعالیت الکتریکی مغز و اختلالات به وجود آمده ناشی از این مشکلات قابل استفاده است. اطلاعاتی که از طریق نوار مغز به دست می آید به خوبی به پزشکان کمک می کند تا وجود یا عدم وجود مشکلات مغزی را در یک فرد تشخیص دهند. از بین بیماری های قابل تشخیص از طریق تست نوار مغز می توان موارد زیر را نام برد:
آسیب سر – تومور مغزی – آنسفالیت یا التهاب مغز- سکته مغزی- اختلالات خواب- اختلالات تشنجی نظیر صرع- آنسفالوپاتی (بیماری باایجاد اختلال در عملکرد مغز)-دمانس یا زوال عقل-مشکلات حافظه ، گاهی برای اندازه گیری میزان فعالیت مغزی افراد کمایی نیز نوار مغز یکی از روش های کاربردی است. به منظور اطلاع از فعالیت مغز در زمان انجام یک عمل جراحی نیز این آزمایش بسته به شرایط بیمار به کار برده می شود.
نوار مغزی تستی بی ضرر و ایمن
خیلی از افراد به دلیل ترس از عوارض احتمالی این تست از انجام آن خودداری می کنند. حال آن که این روش را می توان روشی ایمن و بدون خطر دانست. اکثر آزمایش های نوار مغز بدون نورها و محرک ها هستند. اما در صورت عدم مشاهده ناهنجاری ها گاهی نیاز به نورهای چشمک زن یا تنفس سریع خواهد بود.
در چنین شرایطی افراد مبتلا به صرع و اختلالات تشنجی ممکن است با مشاهده نور چشمک زن دچار تشنج شوند. اما جای هیچ نگرانی نخواهد بود چرا که تکنسین هایی آموزش دیده و متخصص کاملاً وضعیت فرد را تحت نظر داشته و در صورت بروز حمله به خوبی آن را کنترل خواهند نمود. برای همین این تست ضرر و مشکلی را برای فرد به همراه نخواهد داشت.
آمادگی برای انجام تست نوار مغزی
پیش از تست نوار مغز توصیه می شود از مصرف کافئین خودداری نمایید چرا که این ماده می تواند میزان صحت آزمایش را تحت تاثیر قرار دهد.
در صورت مصرف هر گونه دارویی نیز به قطع مصرف آن نیازی نخواهد بود و تنها کافی است این موضوع را به پزشک اطلاع دهید.
بهتر است موهای خود را از قبل بشویید تا کاملاً تمیز باشد و از زدن مواردی نظیر اسپری، ژل، نرم کننده و… به موهای خود خودداری کنید. چرا که برای چسباندن الکترودها به پوست سر از برچسب های مخصوص استفاده می شود این در حالی است که کثیف یا چرب بودن موها سبب می شود در چسباندن این الکترودها مشکل به وجود آید.
گاهی بسته به شرایط ممکن است از شما درخواست شود شب قبل را بیدار مانده تا در زمان انجام تست بتوانید بخوابید.
در چه مواردی کودک شما به تست نوار مغز کودک نیاز دارد؟
به طور معمول در مواقع مختلفی کودک نیاز دارد که به منظور درمان و تشخیص مشکلی که داشته مورد تست نوار مغز قرار گیرد. به طور کلی در کودکان برای بررسی علائم زیر به تست نوار مغز کودکان نیاز است: قطع تنفس در خواب، عفونت مغزی، تومور مغزی، تشنج و …
اغلب کودکانی که در رشد دچار تأخیر هستند یا علائمی چون از دست دادن هوشیاری یا داشتن حرکات و رفتاری غیرعادی دارند نیاز به نوار مغز کودکان خواهند داشت. به کمک تست نوار مغز کودکان می توان تشخیص داد که آیا این علائم ناشی از حملات یا عارضه های مختلف مغزی هستند یا خیر؟
گاهی نیز ممکن است برای مراقب سلامت کودکان به این تست نیاز باشد.
نحوه اجرای تست نوار مغز کودکان
ابتدا باید کودک دراز بکشد.
آماده سازی سر کودک توسط تکنسین انجام شده و علامت هایی کوچک روی جمجمه او با ماژیک یا خودکار زده می شود.
ناحیه های علامت گذاری شده به کمک محلولی با دانه های ریز مالش داده شده تا الکترودها به خوبی از قابلیت انتقال برخوردار گردند.
مقداری چسب بر روی الکترودها زده می شود و بر روی نقاط از قبل مشخص شده بر روی جمجمه، الکترودها قرار خواهند گرفت. (ممکن است کودک این بخش را زیاد دوست نداشته باشد. لذا می توانید در کنار او بمانید و ذهن او را با حرفایی که دوست دارد بشنود مشغول کنید.)
پس از آن با اتصال الکترودها به دستگاه EEG تست آغاز خواهد شد.
بهتر است حدالمقدور کودک به حالت نشسته یا دراز کش باشد و زیاد تکان نخورد.
گاهی در حین تست از کودک تقاضا شده کارهایی مثل تند نفس کشیدن، نگاه کردن به چراغ های چشمک زن و تلاش برای خواب را انجام دهد.
این تست تقریباً 90 دقیقه ای طول خواهد کشید.
نقشه مغزی یا qEEG چیست؟
الکتروانسفالوگرافی کمی یا همان نقشه‌برداری مغز (qEEG) شکلی ارتقا یافته از نوار مغزی سنتی است. فرایند آن به این صورت است که اطلاعات EEG به‌دست‌آمده از سطح مغز پس از آن که تحت یکی از روش‌های پردازش سیگنال قرار گرفتند بر اساس اندازه دامنه، فرکانس و محل فعالیت به‌صورت یک نقشه از فعالیت مکانی توپوگرافیک مغز درمی‌آیند. این نقشه مغزی به‌دست‌آمده، سپس با نقشه مغزی جمعیت بهنجار بر اساس سن و جنس مقایسه شده و از طریق آن می‌توان کارکرد مغز را بررسی و مطالعه کرد. مغز انسان دارای پنج فرکانس اصلی آلفا، تتا، دلتا، بتا و بتای بالا است که هر کدام از این فرکانس‌ها در شرایط خاصی غالب هستند. مثلاً فرکانس آلفا در زمان استراحت و فرکانس دلتا در زمان خواب غالب هستند. زمانی که در یک شرایط خاص باند فرکانسی غالب فرد با یک فرد سالم تفاوت داشته باشد یعنی اختلالی در مغز وجود دارد و تشخیص از طریق مقایسه این فرکانس‌ها انجام می‌شود.
انواع نقشه مغزی
نقشه‌برداری مغزی انواع مختلفی دارد که در شرایط متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه انواع این نقشه را می‌بینید: نقشه برداری مغزی معمولی این نوع نقشه‌برداری مغزی عام‌ترین حالت آزمایش است که بین ۲۰ تا ۴۰ دقیقه طول می‌کشد. در طول تست از شما خواسته می‌شود بدون سروصدا نشسته و هرازگاهی چشمان خود را باز و بسته کنید یا نفس عمیق بکشید. ممکن است در پایان آزمایش یک چراغ چشمک‌زن روبروی شما گذاشته شود تا اثر آن بر فعالیت مغزی شما بررسی شود.
نقشه برداری مغزی در حالت خواب گاهی نقشه مغزی در حالت معمولی، اطلاعات مورد نیاز متخصص مغز و اعصاب را در اختیار وی نمی‌گذارد. در این حالت ممکن است این آزمایش در حین خواب بیمار انجام شود. در برخی مواقع از بیمار خواسته می‌شود که شب قبل از انجام آزمایش بیدار بماند تا پزشک از خوابیدن بیمار در حین انجام آزمایش مطمئن شود.
نقشه برداری حین فعالیت در این روش فعالیت مغز در طول شبانه‌روز و طی مدت یک یا چند روز ثبت می‌شود. الکترودها روی سر فرد گذاشته شده و به یک دستگاه ضبط قابل‌حمل وصل می‌شوند.
کاربرد نقشه مغزی در درمان بیماری ها
در مقایسه با سایر روش‌های تصویربرداری از مغز، qEEG اطلاعات بیشتری در مورد نحوه عملکرد مغز می‌دهد و می‌تواند برای تشخیص و پیگیری روند درمانی مورد استفاده قرار گیرد. اطلاعات به‌دست‌آمده در این آزمایش برای کمک به تغییر فعالیت مغز، بهبود حافظه، تقویت تمرکز، کاهش افسردگی و… استفاده می‌شود. در مجموع از نقشه برداری مغز برای اهداف تشخیصی و درمانی زیر استفاده می‌شود:
ارزیابی تأثیر داروها بر روند بیماری و پیش‌بینی پاسخ فرد به دارو
بررسی خطر آسیب‌های مغزی مانند ضربه، تشنج، خونریزی مغزی و…
ارزیابی تغییرات روانی فرد در حالت کم‌کاری و پرکاری مغز
بررسی مغز بیمار و پیدا کردن نقاط مورد نظر قبل از انجام جراحی مغز
تشخیص زودهنگام اختلالات کارکردی مغز مانند: اختلال یادگیری، اختلالات اضطرابی (فوبیا، پانیک، اضطراب منتشر، …)، اختلالات خلقی (افسردگی، دوقطبی)، بیش‌فعالی و نقص توجه، اختلالات خواب (بی‌خوابی، پرخوابی، کابوس شبانه، راه‌رفتن و حرف‌زدن در خواب، حمله خواب، سندروم پای بی‌قرار)، صرع، وسواس، سکته مغزی و سوءمصرف مواد مخدر
